Ο ΧΡΥΣΟΣ ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ

Η ανεκτικότητα δεν είναι το μεγαλύτερο χάρισμα του ανθρώπινου είδους. Μία από τις επικρατούσες ανθρωπολογικές θεωρίες εξηγεί ότι η επικράτηση μας στο πλανήτη οφείλεται σε μαζικές γενοκτονίες των ομοειδών μας και του ετέρου ζωικού βασιλείου. Διαφορετικό χρώμα δέρματος, θρησκεία, πατρίδα, γλώσσα, ιδεολογία ακόμα και ομάδα ποδοσφαίρου μπορεί να προκαλέσουν απαράμιλλη έξαρση βίας στο όνομα της διαφορετικότητας. Καμία θεωρητική έννοια δε στάθηκε ποτέ στην ιστορία ικανή να ενώσει την ανθρωπότητα σε μία κοινή αντίληψή πραγμάτων. Σε αυτό το πεδίο όπου απέτυχαν ωστόσο τα μεγαλύτερα δημιουργήματα της νόησης θριάμβευσε εμφατικά ένα αδιάφορο και πρακτικά αχρείαστο κίτρινο μέταλλο.

Η ορμέμφυτη ροπή μας για το χρυσό είναι τόσο παλιά όσο και ο ίδιος ο ανθρώπινος πολιτισμός. Στη σύγχρονη εποχή η σημασία του όχι μόνο δεν έχει ατονήσει, αλλά έχει εξελιχθεί και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Η πίστη στην αξία του χρυσού βασίζεται σε ένα μείγμα χαρακτηριστικών όπως η σπανιότητα του, η αναλλοίωτη ακόμα και σε ναυάγια αιώνων λάμψη του και σε ένα βαθμό κάποιες ελκυστικές χημικές ιδιότητες. Τα χαρακτηριστικά αυτά ωστόσο συναντώνται και σε άλλα αγαθά των οποίων η αξία δεν πλησιάζει στο ελάχιστό αυτήν του χρυσού. Η αλήθεια είναι ότι όπως και τόσα άλλα πράγματα ο χρυσός είναι σημαντικός χάρη σε ένα μύθο τον οποίο σέβονται χριστιανοί και μουσουλμάνοι, καπιταλιστές και κομμουνιστές, αρχαίοι πρόγονοι και σύγχρονοι μιλένιαλς. Ο μύθος του χρυσού είναι σύμφυτος με το ίδιο το χρήμα και τις λειτουργίες του.

Στο σύγχρονο κόσμο ολόκληρα νομισματικά συστήματα στήθηκαν χρησιμοποιώντας το χρυσό ως σημείο αναφοράς. Χαρτονομίσματα και νομίσματα δεν έχουν εγγενή αξία από μόνα τους. Η αντιστοιχία τους με μία μονάδα χρυσού τους έδινε την απαραίτητη ακεραιότητα για να λαμβάνονται σοβαρά από την αγορά και να επιτελούν το σκοπό τους. Η γιγάντωση της παγκόσμιας οικονομίας κατέστησε αδύνατη τη διατήρηση αυτής της σύνδεσης και το 1971 ο πρόεδρος Νίξον την τερμάτισε επισήμως. Η παγκόσμια φούσκα χρέους ξεκίνησε εκείνη την εποχή για να αιμοδοτήσει την παγκόσμια μηχανή αφού η δημοσιονομική λαιμαργία απέδρασε από τους φυσικούς περιορισμούς του πολύτιμου μετάλλου.

Η επίσημη αποτίμηση του χρυσού ξεκίνησε στα υπόγεια της Ρόθτσαιλντ στο κεντρικό Λονδίνο πριν από ένα αιώνα με τη συμμετοχή ενός κονσόρτσιουμ ισχυρών τραπεζών. Σήμερα διαπραγματεύεται σε φυσική μορφή αλλά κυρίως ως διατραπεζικό προϊόν με τη μορφή παραγώγων και δομημένων ομολόγων. Η οικονομική θεωρία θέλει το χρυσό ως αντιστάθμισμα κινδύνου απέναντι στο πληθωρισμό αλλά και σε επικίνδυνες γεωπολιτικές εξελίξεις. Όταν οι αγορές διαισθάνονται έναν πιθανό κίνδυνο που μπορεί να διαταράξει την παγκόσμια οικονομία καταφεύγουν σε κάποια από τα ασφαλή περιουσιακά στοιχεία όπως κρατικά ομόλογα, μετρητά και φυσικά χρυσό.

Η πρόσφατη άνοδος στην τιμή τους τελευταίους μήνες έχει αποδοθεί εν πολλοίς στον εμπορικό πόλεμο ΗΠΑ και Κίνας. Η συνεχής αβεβαιότητα για την εξέλιξη του παγκόσμιου ΑΕΠ κάνει τις αγορές νευρικές και διστακτικές στην διατήρηση υψηλού ρίσκου προϊόντων. Η έκρηξη της τιμής όμως σε υψηλό 5 ετών κρύβει βαθύτερους προβληματισμούς. Το μεγαλύτερο μειονέκτημα του χρυσού σε σχέση με τις μετοχές και τα ομόλογα είναι ότι δεν προσφέρει κάποιο εισόδημα με τη μορφή τόκου ή μερίσματος. Ως εκ τούτου η τιμή του συναρτάται άμεσα με τις αποδόσεις άλλων προϊόντων και κυρίως με το επίπεδο των επιτοκίων. Τους τελευταίους μήνες η διαφαινόμενη επιβράδυνση της αμερικανικής οικονομίας οδήγησε την κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ σε αλλαγή στάσης και έτσι μετά από μία σειρά αυξήσεων η FED δηλώνει έτοιμη να μειώσει το κεντρικό επιτόκιο για να υποστηρίξει την αγορά. Αυτό σημαίνει ότι οι μελλοντικές αποδόσεις των ομολόγων θα είναι μικρότερες καθιστώντας το χρυσό πιο ελκυστικό.

Η κυριότερη αιτία ωστόσο είναι λιγότερο προφανής και συνδέεται με μία τάση η οποία αργά αλλά σταθερά εμφιλοχωρεί στις συνειδήσεις και στα στρατηγικά σχέδια των μεγαλύτερων παιχτών της γεωπολιτικής και οικονομικής σκακιέρας. Για τους περισσότερους αναλυτές η πανθομολογούμενη παντοδυναμία του δολαρίου ως κύριο αποθηκευτικό νόμισμα βρίσκεται στα τελευταία ιστορικά στάδια. Αυτό το καθεστώς δημιουργεί μία τεχνητή ζήτηση για δολάρια με το 50% των εμπορικών πράξεων να εκτελούνται στο νόμισμα των ΗΠΑ τη στιγμή που αυτές αντιπροσωπεύουν μόλις το 22% της παγκόσμιας παραγωγής. Η δύναμη του δολαρίου βασιζόταν αρχικά στη βιομηχανική ισχύ των ΗΠΑ, στο σύστημα Μπρέτον Γουντς, στο καθεστώς των πετροδόλαρων και στη σύνδεση με το χρυσό. Όλα αυτά ωστόσο είναι παρελθόν σε κάποιο βαθμό και αυτό που έχει παραμείνει είναι το διαρκώς διογκούμενο έλλειμα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης σε συνδυασμό με ένα μεγάλο χρέος και μία κεντρική τράπεζα η οποία με την ποσοτική χαλάρωση καθιστά το δολάριο όλο και πιο ευάλωτο. Η προοπτική της Μοντέρνας Νομισματικής Θεωρίας ως επίσημης οικονομικής πολιτικής των δημοκρατικών είναι απλά το κερασάκι στη τούρτα. Η παντοδυναμία του δολαρίου βασίζεται πλέον σε μία αόριστη πίστη στην αμερικανική κυβέρνηση ή όπως κυνικά περιγράφουν οι άνθρωποι των αγορών στο γεγονός ότι τα υπόλοιπα νομίσματα όπως το ευρώ είναι σε ακόμα χειρότερη κατάσταση.

Παράλληλα η εξάρτηση των αναδυόμενων οικονομιών από δολάρια έχει επιφέρει πολλαπλές κρίσεις ιστορικά ενώ οι μέθοδοι με τις οποίες χρησιμοποιούνται οι δολαριακές συναλλαγές για να ασκούνται πιέσεις σε τρίτες χώρες όπως το Ιράν και η Ρωσία έχει οδηγήσει ακόμα και τη Γερμανία σε αντιδράσεις αγανάκτησης και απόπειρες παράκαμψης αυτού του οικονομικού μονόδρομου. Σε μία προσπάθεια μείωσης αυτής της εξάρτησης και πιθανώς διαβλέποντας τη μελλοντική ανακατάταξη του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος χώρες όπως η Κίνα, η Ρωσία και άλλες έχουν τα τελευταία χρόνια μειώσει τα συναλλαγματικά αποθέματά τους σε αμερικανικά ομόλογα και έχουν διατάξει τις κεντρικές τους τράπεζες να αγοράζουν επιθετικά χρυσό. Το 2018 αγοράστηκαν συνολικά 650 τόνοι χρυσού κάτι που έχει να συμβεί 50 χρόνια. Ακόμα και η ίδια η Bundesbank έχει επιδοθεί σε μία μανιώδη επιχείρηση επαναπατρισμού του χρυσού της ο οποίος για δεκαετίες φιλοξενούταν σε δυτικές χώρες υπό το φόβο μίας σοβιετικής επίθεσης. H επιλογή των ισχυρότερων χωρών να διατηρούν σημαντικό κομμάτι των αποθεμάτων τους σε χρυσό δείχνει τη σημασία που θα διαδραματίσει στο μέλλον ως μέσο αποθήκευσης πλούτου και φυσικά ως σύμβολο αξιοπιστίας.

Η επιστροφή του χρυσού το προσκήνιο μας υπενθυμίζει την ευκολία με την οποία η ανθρωπότητα συσπειρώνεται γύρω από ιστορίες και μύθους με μία σχεδόν θρησκευτική διάθεση. Παράλληλα η εξέλιξη αυτή τονίζει πόσο εύθραυστες είναι οι χρηματοοικονομικές δομές του κόσμου μας οι οποίες σε τελική ανάλυση αποτελούν δεσμούς εμπιστοσύνης. Καμία σύγχρονη οικονομία ωστόσο δεν μπορεί να λειτουργήσει με ένα κίτρινο μέταλλο ως δομικό λίθο. Αν η αυξανόμενη σημασία του χρυσού βασίζεται σε στοιχεία πρώιμου πανικού τότε αυτό αναμφίβολα αποτελεί θρυαλλίδα ανησυχητικών εξελίξεων.