BREXIT ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Η συνάντηση έλαβε χώρα τον Οκτώβριο του 2017 σε μία από τις μεγάλες αίθουσες της Ντάουνινγκ Στριτ. Το ασυνήθιστο για την εποχή ψύχος στο Λονδίνο έδενε απόλυτα με το παγωμένο βλέμμα ορισμένων εκ των ισχυρότερων ανθρώπων στη γη. Αγανακτισμένοι από την έλλειψη αποφασιστικότητας και σοβαρής στρατηγικής 1,5 χρόνο μετά το κρίσιμο δημοψήφισμα για το Μπρέξιτ οι εκπρόσωποι των μεγαλύτερων χρηματοοικονομικών οργανισμών ακούν έντρομοι τη πρωθυπουργό να προβάλει πολιτικά επιχειρήματα που ανέδυαν έναν στρατηγικό ντιλεταντισμό. Στα όρια της απελπισίας και υπό τη πίεση διοικητικών συμβουλίων, μεγαλομετόχων και ελεγκτικών οργανισμών, οι κολοσσοί του Σίτι θα λάβουν την απόφαση κατά τις επόμενες εβδομάδες να προετοιμαστούν για το χειρότερο δυνατό σενάριο επωμιζόμενοι το ανάλογο κόστος. Μετά από δεκαετίες αν όχι αιώνες παρουσίας στο Λονδίνο οι έδρες τους και σημαντικό κομμάτι των δραστηριοτήτων θα μεταφερθούν σε διάφορες χώρες της Γηραιάς ηπείρου για να προστατευτούν από ένα σκληρό Μπρέξιτ.

Το παράδοξο με το Μπρέξιτ είναι ότι έχει προκαλέσει σημαντική ζημιά στην αγγλική οικονομία ανεξαρτήτως αποτελέσματος. Η Goldman Sachs εκτιμά ότι το κόστος μέχρι σήμερα είναι 2.4 % του ΑΕΠ εξαιτίας της παρατεταμένης αβεβαιότητας. H ίδια η κυβέρνηση προέβλεψε το Νοέμβριο ότι σε βάθος 15ετίας το κόστος μπορεί να φτάσει το 8% του ΑΕΠ αν δεν επιτευχθεί συμφωνία. Οι φανατικοί υποστηρικτές του ανατρέχουν σε μία ιδεολογία ανεξαρτησίας, οικονομικής μακροπρόθεσμα ευημερίας και αυθαίρετης ιστορικά ερμηνείας βασιζόμενοι ανερυθρίαστα σε θεωρίες και φληναφήματα.

Οι περισσότεροι Βρετανοί θεωρούν τη δημοκρατία τους δεδομένη. Η δύναμη των θεσμών αποτελούσε πάντοτε το συγκριτικό τους πλεονέκτημα σε σχέση με άλλα έθνη κράτη και πολιτισμούς. Μοναρχία, αυτοκρατορία, κοινοβούλιο, ανεξιθρησκία, κοινοπολιτεία, ανεκτικότητα, ισότητα απέναντι στο νόμο, πανεπιστήμια, ελεύθερο εμπόριο και συντεχνίες αποτελούν αυτονόητες έννοιες εδώ και αιώνες. Ενόσω η υπόλοιπη Ευρώπη κυλιόταν σε επαναστάσεις, αναταραχή και ολοκληρωτισμό η Βρετανία συνέχιζε το κατανυκτικό της δρόμο υπό το καθεστώς της βουλής των κοινοτήτων με την ηθική συμπαράσταση και ιστορική νομιμοποίηση του αγγλικού θρόνου.

Υπάρχουν ωστόσο στην ιστορία στιγμές που η στιβαρότητα των θεσμών μπορεί να στραφεί ενάντια στο έθνος που υπηρετούν όταν αυτοί αδυνατούν να προσαρμοστούν σε ένα κόσμο που αλλάζει πιο γρήγορα από ποτέ. Στο κρίσιμο δημοψήφισμα της δραχμής η λαϊκή ετυμηγορία αγνοήθηκε χωρίς την παραμικρή αντίδραση. Για ένα νέο κράτος όπως το ελληνικό ο ρόλος των θεσμών είναι ακόμα εύπλαστος και ανοικτός σε ερμηνείες. Αυτό όμως δεν ισχύει στις παλιές δημοκρατίες.

Όπως έχει παρατηρηθεί και στις ΗΠΑ με το κλείσιμο της κυβέρνησης κάθε φορά που γίνεται η συζήτηση για το νέο προϋπολογισμό, έτσι και στη Βρετανία η δημοκρατία έχει δικλίδες ασφαλείας ώστε όλες οι πλευρές να μπορούν να ασκήσουν πίεση. Υπό αυτήν την έννοια φαινόμενα όπως η αδυναμία συμφωνίας στη βουλή των κοινοτήτων είναι δείγμα επιτυχίας της δημοκρατίας και όχι πρόβλημα. Στην Ουάσιγκτον κυκλοφορεί από παλιά το ανέκδοτο ότι το πρόβλημα του κογκρέσου είναι ότι λειτουργεί άρτια. Για πόσο όμως; Όταν οργανώθηκαν αυτά τα συστήματα διακυβέρνησης ο κόσμος ήταν μικρότερος, απλούστερος και πολύ πιο αργός. Ήδη σήμερα πολλές επιχειρήσεις επιλέγουν να δραστηριοποιούνται σε χώρες όπως η Κίνα λόγω της μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας του καθεστώτος ακόμα και αν στερούνται εμπεδωμένες στη Δύση ελευθερίες. Το ένα μετά το άλλο τα κοινοβούλια αδυνατούν να δίνουν λύσεις σε καίρια ερωτήματα. Η αξιοθαύμαστη αντοχή της ευρωπαϊκής ένωσης σε ζητήματα όπως το Μπρέξιτ έχει καταστεί δυνατή μόνο επειδή όλες οι εκτελεστικές εξουσίες βρίσκονται στους επίτροπους υπό τη καθοδήγηση του συμβουλίου αρχηγών με το Ευρωκοινοβούλιο να έχει έναν περιορισμένο αναλογικά ρόλο.

Η ευκολία με την οποία οι πιο ακραίοι ηγέτες λαμβάνουν σημαντική υποστήριξη από τον κόσμο, τους δίνει αυτοπεποίθηση να ωθούν την κατάσταση στα άκρα μέσα και έξω από το κοινοβούλιο με πλήρως αδιάλλακτες στάσεις. Ένα κομμάτι του εκλογικού σώματος αμφισβητεί έμμεσα την ποιότητα της ψήφου και η δημοκρατία βιώνεται ως ένα κλυδωνιζόμενο πολίτευμα.

Αυτός ο φαύλος κύκλος θα ενδυναμωθεί με τη συνεχή άνοδο του λαϊκισμού και την επερχόμενη παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση. H δημοκρατία ωστόσο εμποτισμένη στο πνεύμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν προβλέπει διακρίσεις σε αυτή τη βάση. Αυτό οδηγεί την κοινωνία σε μία οξύμωρη στάση όπου όλοι έχουν τα ίδια δικαιώματα αλλά μεγάλο μέρος του εκλογικού σώματος, όπως οι υποστηρικτές του Μπρέξιτ στη Βρετανία, θεωρείται γραφικό ή αποπλανημένο. Το κόμμα του Μπρέξιτ, του οποίου ηγέτης είναι ο Φαράζ, έλαβε 32% στις Ευρωεκλογές επιβεβαιώνοντας ότι υπάρχει σημαντικό μέρος του πληθυσμού αμετακίνητο στην άποψή του για μία ολοκληρωτικά ανεξάρτητη Βρετανία ενάντια στην κοινή λογική των οικονομικών προβλέψεων.

Η ακαμψία του βρετανικού κοινοβουλίου είναι λοιπόν σωστή θεσμικά, στη θεωρία τουλάχιστον, αλλά η συντριπτική πλειοψηφία του παραγωγικού και πνευματικού κόσμου θα επιθυμούσε επαναφορά της κοινής λογικής και παραμονή ή στενή σχέση με την Ένωση. Οι προκλήσεις για τη δημοκρατία είναι μεγάλες και ζητήματα όπως το Μπρέξιτ μας υπενθυμίζουν ποια είναι η μεγαλύτερη ίσως αρετή του πολιτεύματος. Η αρχαία τέχνη του συμβιβασμού είναι τόσο σημαντική όσο και η ίδια η αντιπαράθεση μπροστά σε τέτοια κρίσιμα γεγονότα.